แนะนำการตัดแต่งกิ่งไม้ แบบถูกวิธี
สวนงาม สนามสวย
ตัดแต่งกิ่งถูกวิธี ชีวีต้นไม้ยืนยาว
เรื่องและภาพโดย พรชัย พงษ์สุกิจวัฒน์
เอื้อเฟื้อข้อมูลและภาพประกอบโดย ศาสตราจารย์เดชา บุญค้ำ
สำหรับต้นไม้ใหญ่ทุกต้น ทุกชนิดแล้วมีการดำเนินชีวิตประจำปีที่คล้ายๆ กัน อาจจะมีแค่เพียงระยะเวลาเท่านั้นที่คลาดเคลื่อนไปบ้างตามภูมิอากาศ เช่นเมื่อย่างเข้าสู่หน้าหนาวหรือหน้าแล้ง เป็นต้น พูดไปก็คงเหมือนชีวิตประจำวันของคนนั่นเอง หลังทำงานเสร็จก็ทานข้าว พักผ่อนเอาแรงสำหรับวันรุ่ง
“วันรุ่งของต้นไม้ใหญ่ก็คือฤดูใหม่นั่นเอง” ศาสตราจารย์เดชา บุญค้ำ ผู้เชี่ยวชาญด้านรุกขกรรมกล่าว “หลังจากที่ต้นไม้พักตัวจนถึงต้นฤดูใหม่แล้ว ต้นไม้จะกระฉับกระเฉง ตื่นตัวขึ้นมาและเริ่มใช้พลังงานที่สะสมมาเมื่อปีที่แล้วอย่างเต็มที่ ด้วยการผลิใบหรือดอก”
ในระยะนี้ต้นไม้จะ “ขยายครัว” ให้มากที่สุดเท่าพลังงานที่สะสมไว้เมื่อปีที่แล้วในรูปของแป้งและน้ำตาล หากเป็นต้นไม้ที่ “เซ็กซี่” จะไม่รอช้าเลยที่จะรีบผลิดอกก่อนแตกใบพุ่ม แสงแดดและความชื้นจากฝนจะช่วยเกื้อหนุนให้ครัวหรือใบสังเคราะห์แสงผลิตแป้งและน้ำตาลส่งไปไปสู่รากให้ขยายตัวแผ่กระจายไปใต้พื้นดิน
“ระยะนี้แหละครับเป็นระยะที่ต้นไม้เค้าทุบกระปุกออมสินที่ออมไว้เมื่อปีก่อนมาใช้ทั้งหมด” ศาสตราจารย์เดชาเปรียบเทียบ “ถ้าคุณเกิดคิดจะไปตัดแต่งต้นไม้ใหญ่ในระยะลงทุนแบบนี้ คุณก็ไม่ต่างอะไรกับการเป็นโจรไปปล้นกรรมกรหรือแม่ค้ารายวันอย่างโหดเหี้ยมเลยแหละครับ”
นั่นเป็นเพราะว่า พอถึงปลายฤดู ก่อนถึงเวลาพักตัว (ซึ่งถูกกำหนดโดยอากาศเย็นหรือความแห้งแล้ง) ต้นไม้จะเริ่มทยอยส่งพลังงานไปเก็บตามส่วนต่าง ๆ ส่วนใหญ่อยู่ตามใต้เปลือกของลำต้น กิ่งและราก เราจะเห็นได้จากการแทะเปลือกของกระรอกในหน้าแล้งนั่นเอง
ในต้นไม้พวกทิ้งใบช่วงนี้จะเริ่มส่งแป้งและน้ำตาลไปสะสมตามกิ่งก้านและตุ่มตา ใบจะเปลี่ยนสีเป็นสีเหลือง, ส้ม, แดงหรือน้ำตาลอ่อน ก่อนจะร่วงไปจนหมดต้นแล้วแต่ประเภทของมัน ส่วนรากก็จะหยุดการแตกรากฝอยและรากขนอ่อน ขอบอกว่าระยะนี้นี่แหละที่เหมาะสมที่จะตัดแต่งกิ่ง ก้าน ใบ ชะ ชะ ใบ ก้าน กิ่งที่สุด
“นั่นเป็นเพราะค้นไม้นำพลังงานที่หามาได้ทั้งหมดเข้าธนาคารเรียบร้อยแล้ว การตัดแต่งกิ่งจึงไม่มีผลต่อการลงทุนใหม่ของต้นไม้ในปีต่อไป” ผู้เชี่ยวชาญวิชารุกขกรรมกล่าว “นอกจากนี้เรายังเห็นโครงสร้างและทิศทางการแตกของกิ่งก้านในฤดูต่อไปได้ง่าย ปีนป่ายสะดวก แผลที่ถูกตัดจะหายด้วยการงอกเปลือกหุ้มอย่างรวดเร็วด้วย”
ยังมีเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยที่ควรรู้ก่อนตัดแต่งกิ่งอีกนิดนึงครับ นั่นก็คือการเข้าใจสรีระและธรรมชาติบางประการของต้นไม้ใหญ่ เช่น กลไกการผุ แต่ละชนิดจะมากหรือน้อยอยู่ที่พันธุกรรม โดยรวมแล้วทุกชนิดมีการสร้างสารเคมีบางชนิดมาประจำการไว้ที่คอกิ่ง
“คอกิ่งนี้เป็นจุดที่กิ่งแก่ที่ผุหรือกิ่งที่ไม่ได้แสงจะหักหลุดจากลำต้นเรียกว่าสารฟีนอล การตัดกิ่งชิดลำต้นจึงเป็นการทำลายความสามารถในการป้องกันตัวของต้นไม้ นอกจากนี้สารฟีนอลที่สะสมมากขึ้นจะเป็นตัวบอกไม่ให้ตุ่มตาจำศีลงอก แต่ให้ไปสร้างเป็นเนื้อเปลือกหุ้มปิดแผลแทน” ศาสตราจารย์เดชาอธิบาย
ในทำนองเดียวกัน หากตัดกิ่งออกโดยเหลือตอไว้ยาว ทำให้สารฟีนอลไม่เกิดเพิ่มจึงไม่มีใครคอยห้ามตุ่มตาไว้ไม่ให้ผลิใบ อาหารที่ต้นไม้ลำเลียงไปจ่ายให้พุ่มใบทั้งกิ่งจึงไปอั้นอยู่ที่ปลายตอที่ถูกตัด ตุ่มตาบริเวณรอบ ๆ แผลก็จะพร้อมใจกันแตกกิ่งอ่อนประดังกันออกมาหลายสิบกิ่ง ปล่อยไว้นานยิ่งรกกว่าเดิมก่อนตัดเสียอีก
“กลไกอีกอย่างนึงคือกลไกการรักษาแผลด้วยตนเองของต้นไม้” ศาสตราจารย์เดชากล่าวต่อไป “คือถ้าต้นไม้ถูกทำให้เกิดแผลหรือถูกเชื้อโจมตีให้เกิดโพรง เค้าจะมีวิธีการรักษาตัวด้วยการสร้างเนื้อเปลือกมาหุ้มแผล ตรงนี้อย่าเข้าใจผิดนะครับ ต้นไม้ไม่สามารถรักษาแผลด้วยการสร้างเนื้อใหม่มาแทนส่วนที่ถูกทำลายได้นะครับ”
สรุปง่าย ๆ ก็คือเนื้อไม้ที่ผุแล้วก็จะผุเลยอยู่อย่างนั้น เพียงแต่ตามกลไกแล้วต้นไม้จะสร้าง “ห้องปิด (Compartmentalization)” หรือเนื้อใหม่ขึ้นมาหุ้มทับ ไม่ใช่มาแทนที่ ดังนั้นสุขภาพของต้นไม้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งยวดต่อการรักษาตัวเอง เพราะฉะนั้นปรากฏการณ์เขาแกะจึงสามารถเกิดขึ้นได้ในกิ่งไม้ที่เป็นแผล
“เมื่อทราบถึงกลไกต่าง ๆ ของต้นไม้แล้ว คราวนี้เรามารู้วิธีการตัดแต่งกิ่งต้นไม้ใหญ่กันนะครับ ให้สังเกตจากจุดพึงตัดของกิ่ง ในภาพคือจุด A-B ซึ่งชิดลำต้นแต่ไม่เกินเข้าไปในคอกิ่ง เวลาตัดก็ต้องทำให้แผลออกมามีรูปใกล้กลมมากที่สุดครับ” ศาสตราจารย์เดชาแนะนำ
สิ่งสำคัญที่ต้องจำไว้เสมอในการตัดก็คืออย่าปล่อยให้เปลือกไม้ด้านล่างกิ่งถูกดึงฉีกขาดออกเป็นแผลยาวเพราะนอกจากจะน่าเกลียดแล้ว ยังเป็นการรองรับเชื้อผุทำให้การปิดแผลช้าลงด้วย แล้วก็อย่างที่ศาสตราจารย์เดชากล่าวไว้ข้างต้นว่าอย่าทิ้งตอไว้ยาวเกินไปด้วย
การตัดแต่งกิ่งไม้ให้ถูกวิธีนั้นมีเรื่องต้องเรียนรู้เยอะมาก ๆ เพราะมีรูปแบบที่แตกต่างกันหลาย ๆ อย่าง ศาสตราจารย์เดชา บุญค้ำจึงฝากรูปมาให้สมาชิก homeandi.com ได้ศึกษาเป็นตัวอย่างกันพอสังเขปตามภาพด้านล่างนี้ครับ
การตัดแต่งต้นไม้ที่บังวิวอาคาร (A-B) เป็นวิธีที่ถูกต้อง ต้นไม้ที่ตัดแต่งแล้ว (B) จะช่วยให้เกิดความร่มรื่น มองเห็นวิวทั้งมองเข้าและออก (C-D) เป็นวิธีที่ผิด การตัดต้นไม้ในลักษณะกุดด้วนแบบนี้ นอกจากจะน่าเกลียดและร้อนแล้ว ใบที่แตกใหม่จะแตกออกมาบังวิวแน่นทึบกว่าเดิม
วิธีการตัดกิ่งไม้ที่ถูกต้องและที่ไม่ถูกต้อง (ซ้ายสุด) แสดงการตัดที่ขาดการระมัดระวังซึ่งเป็นต้นเหตุของการผุ วิธีการตัดที่ผิดวิธีจะอยู่ทางซ้ายมือของลำต้น ส่วนวิธีที่ถูกอยู่ทางขวามือ
หากจำเป็นต้องตัดกิ่งไม้ ณ จุดใดจุดหนึ่งออกด้วยเหตุใดก็ตาม จุดพึงตัดคือจุดที่มีลูกศรชี้ ให้ใช้เลื่อยตัดแต่งต้นไม้ที่สะอาดและคม ตัด ณ จุดเหล่านี้อย่างถูกวิธี
การตัดทอนยอดของต้นไม้ไม่ให้สูง (รูปคู่ขวาบน) แสดงการตัดที่ผิดวิธีที่จะมีผลให้เกิดโพรงในภายหลัง (รูปคู่ขวาล่าง) เป็นวิธีการตัดที่ถูกต้อง (รูปซ้าย) แสดงการตัดกิ่งยอด (Leader) ออกตั้งแต่ยังอยู่ในระยะตัดฝึกที่ต้นไม้ยังมีแต่เนื้อเป็นหรือ “มวลพลวัติ” เกือบ 100% โปรดสังเกตผิวเปลือกของลำต้นและกิ่งที่เต่งตึงดูมีสุขภาพดี
กิ่งเด่นเป็นสิ่งที่ไม่พึงปรารถนาสำหรับต้นไม้ใหญ่ในเมือง หากมีควรตัดออก ด้วยวิธีและลำดับที่ถูกต้องดังภาพซ้าย รูป C รอยแห้งที่อาจเกิดขึ้นได้หากตัดในฤดูแล้งหรือจากการถูกแดดจัด ไม่ถือว่าเป็นอันตราย แผลจะหายในฤดูถัดไปจาก www.homeandi.com
สวนงาม สนามสวย
ตัดแต่งกิ่งถูกวิธี ชีวีต้นไม้ยืนยาว
เรื่องและภาพโดย พรชัย พงษ์สุกิจวัฒน์
เอื้อเฟื้อข้อมูลและภาพประกอบโดย ศาสตราจารย์เดชา บุญค้ำ
สำหรับต้นไม้ใหญ่ทุกต้น ทุกชนิดแล้วมีการดำเนินชีวิตประจำปีที่คล้ายๆ กัน อาจจะมีแค่เพียงระยะเวลาเท่านั้นที่คลาดเคลื่อนไปบ้างตามภูมิอากาศ เช่นเมื่อย่างเข้าสู่หน้าหนาวหรือหน้าแล้ง เป็นต้น พูดไปก็คงเหมือนชีวิตประจำวันของคนนั่นเอง หลังทำงานเสร็จก็ทานข้าว พักผ่อนเอาแรงสำหรับวันรุ่ง
“วันรุ่งของต้นไม้ใหญ่ก็คือฤดูใหม่นั่นเอง” ศาสตราจารย์เดชา บุญค้ำ ผู้เชี่ยวชาญด้านรุกขกรรมกล่าว “หลังจากที่ต้นไม้พักตัวจนถึงต้นฤดูใหม่แล้ว ต้นไม้จะกระฉับกระเฉง ตื่นตัวขึ้นมาและเริ่มใช้พลังงานที่สะสมมาเมื่อปีที่แล้วอย่างเต็มที่ ด้วยการผลิใบหรือดอก”
ในระยะนี้ต้นไม้จะ “ขยายครัว” ให้มากที่สุดเท่าพลังงานที่สะสมไว้เมื่อปีที่แล้วในรูปของแป้งและน้ำตาล หากเป็นต้นไม้ที่ “เซ็กซี่” จะไม่รอช้าเลยที่จะรีบผลิดอกก่อนแตกใบพุ่ม แสงแดดและความชื้นจากฝนจะช่วยเกื้อหนุนให้ครัวหรือใบสังเคราะห์แสงผลิตแป้งและน้ำตาลส่งไปไปสู่รากให้ขยายตัวแผ่กระจายไปใต้พื้นดิน
“ระยะนี้แหละครับเป็นระยะที่ต้นไม้เค้าทุบกระปุกออมสินที่ออมไว้เมื่อปีก่อนมาใช้ทั้งหมด” ศาสตราจารย์เดชาเปรียบเทียบ “ถ้าคุณเกิดคิดจะไปตัดแต่งต้นไม้ใหญ่ในระยะลงทุนแบบนี้ คุณก็ไม่ต่างอะไรกับการเป็นโจรไปปล้นกรรมกรหรือแม่ค้ารายวันอย่างโหดเหี้ยมเลยแหละครับ”
นั่นเป็นเพราะว่า พอถึงปลายฤดู ก่อนถึงเวลาพักตัว (ซึ่งถูกกำหนดโดยอากาศเย็นหรือความแห้งแล้ง) ต้นไม้จะเริ่มทยอยส่งพลังงานไปเก็บตามส่วนต่าง ๆ ส่วนใหญ่อยู่ตามใต้เปลือกของลำต้น กิ่งและราก เราจะเห็นได้จากการแทะเปลือกของกระรอกในหน้าแล้งนั่นเอง
ในต้นไม้พวกทิ้งใบช่วงนี้จะเริ่มส่งแป้งและน้ำตาลไปสะสมตามกิ่งก้านและตุ่มตา ใบจะเปลี่ยนสีเป็นสีเหลือง, ส้ม, แดงหรือน้ำตาลอ่อน ก่อนจะร่วงไปจนหมดต้นแล้วแต่ประเภทของมัน ส่วนรากก็จะหยุดการแตกรากฝอยและรากขนอ่อน ขอบอกว่าระยะนี้นี่แหละที่เหมาะสมที่จะตัดแต่งกิ่ง ก้าน ใบ ชะ ชะ ใบ ก้าน กิ่งที่สุด
“นั่นเป็นเพราะค้นไม้นำพลังงานที่หามาได้ทั้งหมดเข้าธนาคารเรียบร้อยแล้ว การตัดแต่งกิ่งจึงไม่มีผลต่อการลงทุนใหม่ของต้นไม้ในปีต่อไป” ผู้เชี่ยวชาญวิชารุกขกรรมกล่าว “นอกจากนี้เรายังเห็นโครงสร้างและทิศทางการแตกของกิ่งก้านในฤดูต่อไปได้ง่าย ปีนป่ายสะดวก แผลที่ถูกตัดจะหายด้วยการงอกเปลือกหุ้มอย่างรวดเร็วด้วย”
ยังมีเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยที่ควรรู้ก่อนตัดแต่งกิ่งอีกนิดนึงครับ นั่นก็คือการเข้าใจสรีระและธรรมชาติบางประการของต้นไม้ใหญ่ เช่น กลไกการผุ แต่ละชนิดจะมากหรือน้อยอยู่ที่พันธุกรรม โดยรวมแล้วทุกชนิดมีการสร้างสารเคมีบางชนิดมาประจำการไว้ที่คอกิ่ง
“คอกิ่งนี้เป็นจุดที่กิ่งแก่ที่ผุหรือกิ่งที่ไม่ได้แสงจะหักหลุดจากลำต้นเรียกว่าสารฟีนอล การตัดกิ่งชิดลำต้นจึงเป็นการทำลายความสามารถในการป้องกันตัวของต้นไม้ นอกจากนี้สารฟีนอลที่สะสมมากขึ้นจะเป็นตัวบอกไม่ให้ตุ่มตาจำศีลงอก แต่ให้ไปสร้างเป็นเนื้อเปลือกหุ้มปิดแผลแทน” ศาสตราจารย์เดชาอธิบาย
ในทำนองเดียวกัน หากตัดกิ่งออกโดยเหลือตอไว้ยาว ทำให้สารฟีนอลไม่เกิดเพิ่มจึงไม่มีใครคอยห้ามตุ่มตาไว้ไม่ให้ผลิใบ อาหารที่ต้นไม้ลำเลียงไปจ่ายให้พุ่มใบทั้งกิ่งจึงไปอั้นอยู่ที่ปลายตอที่ถูกตัด ตุ่มตาบริเวณรอบ ๆ แผลก็จะพร้อมใจกันแตกกิ่งอ่อนประดังกันออกมาหลายสิบกิ่ง ปล่อยไว้นานยิ่งรกกว่าเดิมก่อนตัดเสียอีก
“กลไกอีกอย่างนึงคือกลไกการรักษาแผลด้วยตนเองของต้นไม้” ศาสตราจารย์เดชากล่าวต่อไป “คือถ้าต้นไม้ถูกทำให้เกิดแผลหรือถูกเชื้อโจมตีให้เกิดโพรง เค้าจะมีวิธีการรักษาตัวด้วยการสร้างเนื้อเปลือกมาหุ้มแผล ตรงนี้อย่าเข้าใจผิดนะครับ ต้นไม้ไม่สามารถรักษาแผลด้วยการสร้างเนื้อใหม่มาแทนส่วนที่ถูกทำลายได้นะครับ”
สรุปง่าย ๆ ก็คือเนื้อไม้ที่ผุแล้วก็จะผุเลยอยู่อย่างนั้น เพียงแต่ตามกลไกแล้วต้นไม้จะสร้าง “ห้องปิด (Compartmentalization)” หรือเนื้อใหม่ขึ้นมาหุ้มทับ ไม่ใช่มาแทนที่ ดังนั้นสุขภาพของต้นไม้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งยวดต่อการรักษาตัวเอง เพราะฉะนั้นปรากฏการณ์เขาแกะจึงสามารถเกิดขึ้นได้ในกิ่งไม้ที่เป็นแผล
“เมื่อทราบถึงกลไกต่าง ๆ ของต้นไม้แล้ว คราวนี้เรามารู้วิธีการตัดแต่งกิ่งต้นไม้ใหญ่กันนะครับ ให้สังเกตจากจุดพึงตัดของกิ่ง ในภาพคือจุด A-B ซึ่งชิดลำต้นแต่ไม่เกินเข้าไปในคอกิ่ง เวลาตัดก็ต้องทำให้แผลออกมามีรูปใกล้กลมมากที่สุดครับ” ศาสตราจารย์เดชาแนะนำ
สิ่งสำคัญที่ต้องจำไว้เสมอในการตัดก็คืออย่าปล่อยให้เปลือกไม้ด้านล่างกิ่งถูกดึงฉีกขาดออกเป็นแผลยาวเพราะนอกจากจะน่าเกลียดแล้ว ยังเป็นการรองรับเชื้อผุทำให้การปิดแผลช้าลงด้วย แล้วก็อย่างที่ศาสตราจารย์เดชากล่าวไว้ข้างต้นว่าอย่าทิ้งตอไว้ยาวเกินไปด้วย
การตัดแต่งกิ่งไม้ให้ถูกวิธีนั้นมีเรื่องต้องเรียนรู้เยอะมาก ๆ เพราะมีรูปแบบที่แตกต่างกันหลาย ๆ อย่าง ศาสตราจารย์เดชา บุญค้ำจึงฝากรูปมาให้สมาชิก homeandi.com ได้ศึกษาเป็นตัวอย่างกันพอสังเขปตามภาพด้านล่างนี้ครับ
การตัดแต่งต้นไม้ที่บังวิวอาคาร (A-B) เป็นวิธีที่ถูกต้อง ต้นไม้ที่ตัดแต่งแล้ว (B) จะช่วยให้เกิดความร่มรื่น มองเห็นวิวทั้งมองเข้าและออก (C-D) เป็นวิธีที่ผิด การตัดต้นไม้ในลักษณะกุดด้วนแบบนี้ นอกจากจะน่าเกลียดและร้อนแล้ว ใบที่แตกใหม่จะแตกออกมาบังวิวแน่นทึบกว่าเดิม
วิธีการตัดกิ่งไม้ที่ถูกต้องและที่ไม่ถูกต้อง (ซ้ายสุด) แสดงการตัดที่ขาดการระมัดระวังซึ่งเป็นต้นเหตุของการผุ วิธีการตัดที่ผิดวิธีจะอยู่ทางซ้ายมือของลำต้น ส่วนวิธีที่ถูกอยู่ทางขวามือ
หากจำเป็นต้องตัดกิ่งไม้ ณ จุดใดจุดหนึ่งออกด้วยเหตุใดก็ตาม จุดพึงตัดคือจุดที่มีลูกศรชี้ ให้ใช้เลื่อยตัดแต่งต้นไม้ที่สะอาดและคม ตัด ณ จุดเหล่านี้อย่างถูกวิธี
การตัดทอนยอดของต้นไม้ไม่ให้สูง (รูปคู่ขวาบน) แสดงการตัดที่ผิดวิธีที่จะมีผลให้เกิดโพรงในภายหลัง (รูปคู่ขวาล่าง) เป็นวิธีการตัดที่ถูกต้อง (รูปซ้าย) แสดงการตัดกิ่งยอด (Leader) ออกตั้งแต่ยังอยู่ในระยะตัดฝึกที่ต้นไม้ยังมีแต่เนื้อเป็นหรือ “มวลพลวัติ” เกือบ 100% โปรดสังเกตผิวเปลือกของลำต้นและกิ่งที่เต่งตึงดูมีสุขภาพดี
กิ่งเด่นเป็นสิ่งที่ไม่พึงปรารถนาสำหรับต้นไม้ใหญ่ในเมือง หากมีควรตัดออก ด้วยวิธีและลำดับที่ถูกต้องดังภาพซ้าย รูป C รอยแห้งที่อาจเกิดขึ้นได้หากตัดในฤดูแล้งหรือจากการถูกแดดจัด ไม่ถือว่าเป็นอันตราย แผลจะหายในฤดูถัดไปจาก www.homeandi.com
